تاثیر وراثت و محیط بر تعیین میزان هوش

یکی از مهمترین اختلافات نظر دانشمندان از دیرباز تا اکنون، حل اختلاف نظرات در مورد میزان تاثیرگذاری وراثت و محیط در میزان ضریب هوشی است. طبق تحقیقات و مشاهدات آزمایشگاهی بالینی متخصصان، تعامل وراثت و محیط امری اثبات شده در تمام دنیا می باشد. به عبارتی ساختار ژنتیکی بدن از همان زمان تشکیل نطفه با عوامل محیطی در ارتباط است. براساس یافته های علمی بجز در موارد استثناء، هر دو عامل وراثت و محیط در تعیین میزان هوش نقش بسزایی ایفا می کنند.

با وجود این محققان به نظریه قاطعی در مورد اینکه کدامیک از این دو عامل درمورد هوش نقش موثرتری ایفا می کنند به اتفاق نظر نرسیده اند. آنگونه که از نتایج مطالعات جدید بر می آید، رابطه بین جمعیت و هوش در جوامع مختلف، متفاوت بوده و تابعی از زمان نیز می باشد. بر این اساس، مناقشه ایجاد شده در مورد ارثی یا اکتسابی بودن هوش، شاید هیچ وقت به نتیجه قاطعی نرسد. در این مطلب کوشیده ایم بخشی از این اختلاف نظر را مورد توجه قرار دهیم.

در ادامه این مقاله به این سوالات پاسخ داده می شود:

  • تاثیر وراثت و محیط بر شخصیت
  • تاثیر محیط بر هوش
  • صفات ارثی و اکتسابی
  • تاثیر وراثت بر هوش
  • چند در صد هوش ارثی است
  • علل تنوع در صفات شخصی چیست؟

علل تنوع در صفات شخصی چیست؟

آنچه که عامل انتقال دهنده صفات زیستی از نسلی به نسل دیگر است، ژن نامیده می شود. میزان تنوع یک صفت مشخص در یک جمعیت واحد که جدا از عوامل محیطی به علت تفاوت های ژنتیکی در جمعیت مورد نظر ایجاد شده است را توارث پذیری می نامند. شاخص توارث پذیری در مورد برخی صفات، همچون رنگ چشم بسیار بالاست؛ اما حتی صفات با توارث پذیری بالا نیز در طول رشد بی تاثیر از عوامل محیطی نیستند.

این مطلب در مورد صفتی مثل هوش به قدری پیچیده و چالش برانگیز است که تفکیک نقش وراثت و هوش از یکدیگر، به سادگی امکان پذیر نیست که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. این چالش از این واقعیت نشات می گیرد که هوش به عنوان یک صفت چندژنی در انسان شناخته شده و تحت تاثیر تعامل شمار بسیاری از کارکردهای مغزی و شرایط محیطی می باشد. تعامل میان عوامل آن، تعیین کننده میزان ضریب هوشی فرد است.

هوش کودک

ضریب هوشی در دوقلوها

در پژوهشی مشاهده شده است که دوقلوهای همسانی که در خانواده های جدا تربیت شده اند، نسبت به دوقلوهای ناهمسانی که در یک خانواده رشد کرده اند شباهت بیشتری به هم دارد. در مجامع علمی چنین بحث می شود که میزان توارث پذیری بهره هوشی با بالا رفتن سن افزایش پیدا می کند. بر این اساس، روانشناسان اعتقاد دارند که تاثیر پذیری از ژن ها با افزایش سن بیشتر شده و علت آن را به گوناگونی تعاملات انسانی با دنیای خارج نسبت می دهند. یعنی علاوه بر ژنتیک، عوامل محیطی فرد نیز در میزان ضریب هوشی او اثرگذار است. به همین دلیل است که با وجود توارث پذیری یا تاثیر وراثت بالای بهره هوشی، نمی توان از تاثیرات محیطی نیز بر این صفت چشم پوشی کرد.

پیشنهاد می کنیم انجام دهید: تست آنلاین «آیا آینده نگر هستید؟»

در شرایط طبیعی، هوش از تعامل چندین ژن مختلف حاصل می شود. اما برخی اختلالات ژنتیکی تک ژنی می تواند به میزان هوش آسیب جدی وارد نماید. متخصصان علم ژنومیک شناختی که به مطالعه ارتباط ژن ها با عملکردهای شناختی مغز می پردازند، دلایل ژنتیکی بسیاری از ناتوانی های ذهنی همچون نارسا خوانی و اختلالات عصبی از قبیل سندرم داون، اوتیسم و آلزایمر را مورد تحقیق قرار داده و به عنوان مثال امروزه مشخص شده است که سندرم داون از یک اختلال ژنتیکی در کروموزوم21 ناشی می شود. اما اینکه دقیقا چه ژن یا ژن هایی در بروز علائم شناختی این بیماری نقش دارند هنوز مکشوف نیست. اختلالات عصبی – رفتاری همچون خیل وسیعی از دیگر صفات تحت تاثیر هر دو عامل وراثت و محیط قرار داشته و عموما ژن های ایجادکننده این اختلالات ناشناخته باقی مانده اند.

نقش عوامل زیستی و محیطی در شکل گیری هوش

عوامل محیطی متنوعی که میزان هوش را تحت تاثیر قرار می دهند، ذیل دو دسته عوامل زیستی و عوامل اجتماعی – فرهنگی تعریف می شوند. عوامل زیستی مستقیما جسم را تحت تاثیر قرار می دهد. درحالی که عوامل اجتماعی – فرهنگی، ذهن و رفتار را هدف تاثیرات خود قرار می دهند. تاثیر عوامل زیستی، پیش از تولد آغاز و پارامترهای متنوعی را از تغذیه تا استرس ذیل خود جای می دهند. سوء تغذیه می تواند در مراحل اولیه رشد و بخصوص در دوران پیش از تولد و در طول دومین سال زندگی، رشد شناختی را مورد آسیب قرار دهد. ناکافی بودن تغذیه، با ایجاد اختلال در اتصالات و گذرگاه های عصبی، توانایی های ذهنی را مورد لطمات جدی غیرقابل بازگشت قرار می دهد.

استرس های عصبی نیز جزو عوامل تاثیرگذار در کنار تغذیه محسوب می شوند. بر اساس نتایج مطالعات، کودکانی که در معرض خشونت قرار می گیرند فارغ از اینکه از چه نژادی هستند، بهره هوشی پایین تری نسبت به کودکان دیگر دارند. علاوه بر این قرار گرفتن در معرض سموم و بسیاری دیگر از عوامل پیش از تولد می تواند میزان هوش را تحت تاثیر قرار داده و حتی در مواردی رشد را نیز به تاخیر بیاندازد؛ مثل قرار گرفتن مادر باردار در محیط آلوده به سرب و جیوه.

وراثت و هوش

نقش خانواده و وراثت در شکل گیری هوش

نمی توان از نقش خانواده به عنوان یکی از مهمترین عوامل اجتماعی – فرهنگی موثر بر رشد کودکان به سادگی گذشت. زیرا بسیاری از اوقات کودک از زمان تولد تا زمان اجتماعی شدنش با خانواده می گذرد. این در حالی است که تفکیک عوامل وراثتی و محیطی در یک خانواده به سهولت امکان پذیر نیست و نباید هم این دو را تفکیک کرد. زیرا هر کدام وظایف خاص و مشخص خود را دارند. جالب است بدانید طبق تحقیقات به نظر می رسد که هوش بیشتر از مادر به ارث می رسد تا از پدر.

به عنوان نمونه، تعداد کتب موجود در محل زندگی هر کودک با میزان هوش کودک آن خانواده همپوشانی مستقیم دارد. با این وجود هنوز نمی توان با قطعیت گفت که هوش بالای کودکی که در منزلی برخوردار از حجم بالای کتاب زندگی می کند، متاثر از عوامل محیطی است یا عوامل وراثتی. این احتمال وجود دارد که چنین کودکی از محیط تاثیر پذیرفته باشد و متاثر از تعدد کتاب هایی که والدینش برایش خوانده اند، به بهره هوشی بالایی رسیده باشد. یا اینکه بهره هوشی والدینش را که جزو صفات با توارث پذیری بالا شناخته می شود، به ارث برده باشد.

ترتیب تولد در ضریب هوشی

عامل دیگری که می تواند هوش فرزندان یک خانواده را تحت تاثیر قرار دهد، ترتیب تولد است. در نتایج پاره ای از پژوهش ها آمده است که فرزندان نخست نسبت به فرزندان بعدی از بهره هوشی بالاتری برخوردار می باشند که طبق شواهد میدانی نیز درست به نظر می آید. اما این در حالی است که نتایج این دست از مطالعات با توجه به عدم مدنظر قراردادن عواملی مانند سن یا جمعیت خانواده مورد نقد و سوال قرار دارد و چندان مورد استناد قرار نمی گیرد.

نقش اطرافیان و گروه های اجتماعی در ضریب هوشی

عموم انسان ها جدای از بنیان خانواده، متاثر از گروه همتایان خود نیز قرار دارند. یعنی علاوه بر خانواده ای که در آن زندگی می کنند، افرادی را در اطراف خود دارند که در طول روز بسیاری از زمان خود را با آنها می گذرانند. منظور از گروه همتایان، جمعیتی است که در ویژگی هایی همچون سن یا موقعیت اجتماعی با هم شباهت داشته باشند. براساس نظریه ای که از آن با عنوان تهدید کلیشه نام برده می شود، افراد وابسته به گروه های مشخص همواره در تلاشند با چشم پوشی از تمایلات ذاتی خود مطابق ویژگی های عمومی گروهی که خود را به آن منتسب می دانند رفتار کنند، که در روانشناسی اجتماعی به آن یادگیری مشاهده ای می گویند.

این تهدید می تواند بهره هوشی را با تاثیر مثبت یا منفی همراه کند. برای نمونه در صورتی که شخص خود را منتسب به گروهی بداند که باهوش بودن خصوصیت شناخته شده و خاص آنها است، در آزمون های مرتبط با سنجش بهره هوشی، نتیجه بهتری بدست خواهند آورد. در مطالعات گسترده ای که با تمرکز بر این حوزه انجام پذیرفته است، تحصیلات، آموزش های ویژه و دیگر عوامل مداخله گر، بهره مند از نقشی قابل توجه روی میزان بهره هوشی معرفی شده اند. پس می توان نتیجه گرفت که ضریب هوشی هر فرد حاصل تعامل وراثت و عوامل محیطی می باشد. نمی توان گفت که کدامیک بیشتر از دیگری بر روی ضریب هوشی فرد تاثیر بیشتری دارد.

لطفا به این مطلب امتیاز دهید:
[تعداد رای: 2 - میانگین امتیاز: 4]
contact us
با ما در تماس باشید!
اشتراک در شبکه های اجتماعی:
اشتراک در
اطلاع از
guest
1 دیدگاه
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
22623587 - 021 رزرو وقت تست آنلاین