اختلال وسواس، گزینه های درمانی و عوامل اصلی آن
تکرار خارج از اراده افکار غیر عادی و نامناسب، وسواس نام دارد. در این شرایط فرد متوجه می شود که افکار خطور کرده به مغزش ناخوشایند و نامطلوب می باشند اما قابلیت دور راندن این افکار را در وجود خود نمی بیند. این فکرها و تصورات به صورت غیر ارادی و بی اختیار در ذهن شخص پدیدار گشته و در وجود او با رفتارهایی آزار دهنده و تکراری نمود پیدا می کند. بروز وسواس مختص به فرد یا شخص خاصی نبوده و امکان وجود آن در افراد مختلف متصور می باشد.
این اختلال به صورت فراموشی، نداشتن قدرت تمرکز فکری و شک و تردید ظاهر می شود. این بیماری در قالب یک حرکت مضر یا رفتار مکرر، تصور، فکر و ایده متبلور می یابد. در این شرایط، فرد بیمار از رفتار نابهنجار و غیر عادی آگاهی دارد اما در زمینه کنترل و تسلط بر آن دچار مشکل می شود. هجوم افکار آزار دهنده به ذهن فرد، زندگی روزانه او را نیز تحت تاثیر خود قرار داده و سبب شکل گیری و تشدید اضطراب در وجود شخص می گردد. بنابر نظر روانشناسان، اختلال وسواس در طیف بیماری های از نوع اضطراب قرار می گیرد که سبب سلب تعادل رفتاری و روانی فرد شده و سازگاری و تطبیق شخص با محیط را تحت شعاع خود قرار می دهد.
اختلال وسواس به گونه ای است که فرد را به سمت انجام رفتارهای غیر عادی و در عین حال غیر منطقی سوق می دهد. اگرچه تکرار مستمر این رفتارها هیچگونه عایدی برای فرد در بر ندارد، اما احساس می کند که در صورت تکرار نکردن آن، از آسایش و آرامش لازم برخوردار نمی باشد. در چنین شرایطی فرد بیمار ساعت های زیادی را به انجام فعالیت های تکراری و بی فایده اختصاص می دهد تا به بدین نحو آرامش از دست داده خود را بازیابد.
در اختلال وسواس عقیده ای خاص، میل یا فکر که در بیشتر مواقع با اشتباه و نادرستی همراه است، در ذهن فرد جای گرفته و او را تحت استیلای خود در می آورد. این روند تا جایی پیش می رود که به تدریج اراده و اختیار شخص را از او گرفته و فرد را به سمت انجام رفتارهای خلاف خواسته و اراده خود رهنمون می سازد. در این حالت اگرچه بیمار آگاهی کامل نسبت به رفتارهای خود دارد اما قادر به رهایی از این وضعیت نیست.
انواع مختلف اختلال وسواس
اختلال وسواس بصورت های مختلفی در فرد بروز پیدا می کند. وسواس فکری – عملی نمونه ای آشکار از این اختلال به شمار می رود. در این حالت تصورات ذهنی، عقاید و افکار فرد سبب ایجاد نوعی پریشانی یا رفتار آشکار در اعمال او می شود. اگرچه در این حالت فرد بیمار می داند که این افکار زاییده تصورات ذهنی خود فرد می باشند و از محیط بیرون به او تحمیل نمی گردد، اما قابلیت کنترل درست و مسلط شدن بر این افکار را ندارد.
ایجاد حس ناراحتی در رابطه با تماس و لمس نمودن اجسام آلوده به میکروب، پدیدار شدن احساس مریضی و ناخوشی در هنگام تماس با اشیای آلوده حتی در صورت شستن دست ها، نمونه های بارزی از این نوع اختلال محسوب می شوند. در وسواس عملی همانند نوع فکری نشانه های مشترکی وجود دارد که شمردن، منظم کردن، تکرار نمودن، پرخاشگری و ترس و واهمه از آسیب رساندن به خود و دیگران را شامل می شود. از انواع دیگر این اختلال می توان وسواس احتکار را نام برد. فرد در این حالت از دل کندن و دور انداختن وسایل حتی بی ارزش با مشکل همراه می شود. اختلال پوست کنی و اختلال مو کنی از نمونه های دیگر این بیماری به شمار می رود.
ریشه و عوامل اصلی ایجاد اختلال وسواس
یکی از ریشه ها و عوامل تاثیرگذار در ایجاد اختلال وسواس، وراثت می باشد. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، در حدود چهل درصد از افراد مبتلا، زمینه های اصلی این بیماری را از والدین خود به ارث گرفته اند. ذکر این نکته نیز لازم است که در ابتلا به این بیماری انتقال زمینه های عصبی هم می تواند اثر گذار و مؤثر به شمار رود. نحوه تربیت در دوران کودکی نیز یکی دیگر از ریشه های این اختلال محسوب می شود. افزون بر نیمی از اختلالات وسواسی افراد از زمان های کودکی در آنها ایجاد می گردد.
بدون تردید نقش والدین در رشد و پیشرفت این اختلال از درجه اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. در این زمینه مادران کمال جو و حساس نقش مهمی در ابتلای فرزندان به این اختلال عهده دار هستند. منع های دوران کودکی، ناامنی های ایجاد شده در این دوران و تحقیر و تنبیه کودک، بستر مناسب برای ابتلای فرد به اختلال وسواس را محقق می سازد. والدین لجوج، عیب جو و ایرادگیر، ملامتگر، طعنه زن، کم گذشت و خسیس در ابتلای فرد به این اختلال تاثیر گذار و مؤثر می باشند.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: درمان خود انتقادی با شفقت ورزیدن به خود
گزینه های درمانی و طریقه درمان اختلال وسواس
یکی از روش های درمانی غیر دارویی اختلال وسواس، روش شناخت درمانی می باشد. در این شیوه درمان با اختصاص دادن جلسه های متعدد و گوناگون توسط روان درمانگر، تغییر دیدگاه و نگرش فرد مبتلا در مورد تعارض های درونی خود در دستور کار قرار می گیرد. روش دیگر در این زمینه رفتار درمانی به شمار می رود که در جهت رهایی از این اختلال، کنترل اعمال، افکار و کاهش اضطراب بیمار با انجام فعالیت ها و کارهای تجویز شده از سوی روانشناس صورت می گیرد.
در برخی شرایط و در صورت صلاحدید، روانشناس مربوطه با خانواده فرد مبتلا ارتباط و تعامل برقرار می نماید تا به تصحیح تعاملات خانوادگی و بر طرف نمودن ناهماهنگی ها مبادرت ورزد. یکی دیگر از روش های درمانی استفاده شده برای حل اختلال وسواس، روش تقابل به ضد می باشد. این روش برای افرادی استفاده می شود که همواره از نجاست و آلودگی وحشت دارند که در نتیجه وحشت ایجاد شده، این بیماری در کنار اضطراب در وجود آنها رخنه کرده است. در این حالت با آلوده نمودن فرد به صورت عمدی در جهت بهبود و درمان او بر می آیند.
روش دیگر، فرمان ایست می باشد. در این شیوه از فرد بیمار تقاضا می گردد که افکار وسواس گونه خود را رها سازد. در این هنگام درمانگر به وسیله صدای بلند و با فریاد کلمه ایست را به منظور توقیف فکر فریاد می کند. در صورت بروز اختلال وسواس شدید در فرد، مراجعه به متخصصان درمانگری و روانی ضرورت پیدا می کند. از آنجایی که این اختلال در هورمون ها ریشه دارد و فعالیت های هورمونی بدن را تحت تاثیر قرار می دهد، پزشک معالج متعادل سازی هورمون ها را با تجویز داروی مناسب صورت می دهد. برای درمان دارویی اختلال وسواس از داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب استفاده به عمل می آید.
